“მესხეთი და მესხები” ქართველმა პოეტმა და ისტორიკოსმა, მეცნიერებათა დოქტორმა, პროფესორმა შოთა ლომსაძემ (1925 წ. – 2003 წ.) დაწერა. იგი წარმოშობით მესხი იყო, სოფელ ჩუნჩხადან (ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი). შოთა ლომსაძეზე ზუსტად და ლამაზად აქვს ნათქვამი პოეტ ტარიელ ჭანტურიას: “მის ლექსებში მეცნიერი იგრძნობა, ხოლო მის მეცნიერულ ნაშრომებში პოეტი იკითხება”.
ამ წიგნში მოკლედ არის მიმოხილული სამხრეთ საქართველოს – მესხეთის ისტორია, ოსმანთა იმპერიის მიერ მისი დაპყრობა, კულტურული, ეთნიკური და რელიგიური ყოფა.
ბატონ შოთას ღრმად წამდა, რომ “ყველა ადამიანს აქვს უფლება თავის ისტორიაზე, მით უმეტეს იმ თაობებს, რომლებიც საუკუნეების მანძილზე ხელოვნურად იყვნენ მოწყვეტილნი საუკუნეების საკუთარ სამშობლოს”.